Recensie Hersenschimmen: J. Bernlef

Hersenschimmen

Het boek Hersenschimmen is voor het eerst uitgebracht in 1984. Het is bekroond met de Diepzeeprijs in 1989. J. Bernlef is een Nederlandse dichter, vertaler en uiteraard schrijver. Hij is geboren op 14 januari 1937. Het boek is verfilmd door Heddy Honigmann met in de hoofdrollen Joop Admiraal en Marja Kok in 1987. Er wordt een dementeringsproces uitvoerig beschreven vanuit het oog van de dementerende man Maarten. Zijn vrouw maakt zich zorgen over hem. Het begint bij kleine dingen die hij zich niet meer kan herinneren, maar wat als die dingen een van de belangrijkste dingen in het leven zijn? Een fantastische psychologische roman die je meesleept naar zijn gedachten en gevoelens.

Een 72-jarige man genaamd Maarten Klein is al vier jaar gepensioneerd. Hij woont 15 jaar in de Verenigde Staten met zijn vrouw Vera. Ze hebben een hond genaamd Robert. Fred en Kitty zijn de twee kinderen van hen. Ze wonen niet meer bij hun ouders. Maarten is ‘vergeetachtig’, tenminste dat vindt hij. Hij denkt dat het door de winter komt. ‘Als het overal wit is, zijn de verschillen weggevaagd.’ Volgens hem is zijn vergeetachtigheid daardoor. Het begon met woorden die hij vergat of handelingen die hij dan wilde doen, maar dat hij plotseling niet meer wist wat hij wilde doen. Dan vergat hij zijn verleden. Later vergat hij de buren of herkende hij zijn dokter niet meer. Maar het ergste was toch wanneer hij zijn vrouw en hond niet meer herkende.

Maarten wist het verschil tussen het heden en verleden niet meer. Het was ook een moeilijke situatie voor Vera. Zij vond het als echtgenote van hem net zo vervelend. Het verleden was het enige wat belangrijk voor je was wanneer je oud was. Daar kon je aan terugdenken, maar als je het verleden vergat, had je niets meer volgens haar. Maarten kon niet meer alleen gelaten worden. Het zou gevaarlijk zijn als hij alleen thuis was, want hij kon weglopen en nooit meer terugkomen, omdat hij zijn huis niet meer zou herkennen. Phil Taylor is een jonge vrouw die Vera gaat helpen met het oppassen op Maarten. Maarten vindt zichzelf geen kind, maar mentaal wordt hij dat langzaam wel. Hij kan niet meer eten met een lepel en zich wassen en aankleden gaat ook niet meer. Hij wordt opgenomen in een verpleegtehuis waar het hem niet bevalt.

Dit boek is absoluut een aanrader. J. Bernlef heeft het op zo’n manier geschreven dat je samen met de ik-persoon Maarten dingen vergeet. Hij laat bijvoorbeeld zijn hond uit. Robert blijft ergens staan. Hij zegt dat zijn hond hem later achterna zal komen. Hij blijft doorvertellen tot je die hond bent vergeten. Wanneer Vera ongerust aankomt met Robert, omdat Robert wel naar huis kwam en hij niet, herinner je je de hond. De hoofdpersoon vind ik erg geloofwaardig en de gebeurtenissen ook. Hij vergeet steeds meer en meer. Dat maakt het ook waarschijnlijker. Aan het einde van het boek merk je ook dat de zinnen lastiger zijn te begrijpen. Hij vergeet een aantal woorden, waardoor je moet puzzelen in je hoofd om het te begrijpen. Aan de ene kant helpt dat om je in de ik-persoon te verplaatsen, maar aan de andere kant is het vervelend als je niet weet waar hij het over heeft.

Door J. Bernlef begrijp ik mensen met de ziekte van Alzheimer beter. Je snapt wat ze doormaken in hun hoofd. Ik kijk nadat ik dit boek heb gelezen vanuit een ander oog naar mensen die dementeren. Het heeft me erg geraakt, omdat juist de ik-persoon dement was. Dan lijkt het toch alsof je het zelf meemaakt. De gevoelens van Maarten zijn heel mooi maar vooral duidelijk in woorden gebracht, dat je precies snapte waarom hij zich zo voelde. Je hield geen vraagtekens in je hoofd. Als de ik-persoon Vera was geweest, was dat effect op mij minder groot geweest. Dan wist ik nog niet wat Maarten doormaakte. Een meeslepend verhaal wat je heel lang zal bijblijven dus.

J. Bernlef; Hersenschimmen, 176 pagina’s, Amsterdam Em. Querido’s uitgeverij BV 2007
Merve Hasdemir, 29 maart 2012.